زبان آموزی چیست؟ و زبان آموز چه کسی است؟
ما تا کنون درباره صدها موضوع با هم صحبت کرده‌ایم. از اینکه مهمترین رازهای زبان آموزی چیست؟ تا اهمیت برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری و همینطور تکنیک‌های مختلف سرعت بخشیدن به یادگیری زبان. اما مطلبی که در این گفتار با هم بررسی خواهیم کرد، به نظر من، مهمترین صحبت در مسیر یادگیری زبان است. و آن، پاسخی صریح به این سؤال اساسی و تعیین کننده است که «زبان آموزی چیست؟» و ما چه کسی را می‌توانیم یک زبان‌آموز بدانیم؟
چرا این سؤالِ «زبان آموزی چیست؟» مهم است؟
قبل از ادامه صحبت، از شما دعوت می‌کنم لحظاتی به این سؤال بیاندیشید. سؤالی که سادگیِ آن اغوا کننده است. سادگی این سؤال اینقدر زیاد است که اکثر افراد از کنار آن به سادگی عبور می‌کنند. و با این باور که «خوب، بدیهی است که زبان آموزی چیست» از اندیشیدن به آن صرف نظر می‌کنند.
اما نکته اینجاست که هر فردِ علاقمند به یادگیری زبان، خودآگاه و یا ناخودآگاه در ذهنش تعریفی از «زبان‌آموز بودن» دارد. و این تصویر ذهنی او است که نقشه راهش را ترسیم می‌کند. و مسیری که قرار است در آن گام بردارد را به او نشان می‌دهد.
ساده‌ترین پاسخ به این سؤال این است که: «خوب … زبان‌آموزی، تلاش برای یادگیری یک زبان است … »
این پاسخ، نادرست نیست. اما یک تعریف توصیفی است و نه یک تعریف عملیاتی. به عبارت دیگر، اطلاعِ بیشتری از خودِ واژه «زبان آموز» به ما نمی‌دهد. تعریفی که ما در پی آن هستیم یک تعریف عملیاتی است. تعریفی که در آن توضیح داده شده باشد که یک زبان آموز باید چه عملیاتی انجام دهد تا یک زبان‌آموز قلمداد شود؟ ما در پاسخ «زبان آموزی چیست؟» در پی یافتن چنین پاسخی هستیم.
زبان آموزی چیست؟ تلاش برای کسب مجموعه‌ای از مهارت‌ها؟
این پاسخ، رایج‌ترین جوابی است که شما از زبان‌آموزان مختلف می‌شنوید. «زبان آموزی یعنی رفتن به دنبال مهارت‌های چهارگانه زبانی، یعنی شنیدن، خواندن، صحبت کردن و نوشتن.»
در این تعریف شما هر کسی را که به دنبال یادگرفتن این مهارت‌ها باشد و کم و بیش در این مسیر موفقیت‌هایی کسب کرده باشد را زبان آموز می‌خوانید و کل این فرآیند را زبان آموزی تعریف می‌کنید.
جای تعجب نیست که اکثر زبان‌آموزان چنین تعریفی را در پاسخ «زبان آموزی چیست؟» ارایه می‌کنند. چون یادگیری زبان در یک نگاهِ سطحی دقیقا به همین شکل به نظر می‌رسد. آیا این تعریف نادرست است؟ خیر. این یک تعریف عملیاتی از زبان و مبتنی بر مشاهده است. اما آیا می‌توان تعریفی کارآمدتر از زبان آموزی ارایه کرد و پاسخی مفیدتر به سؤالِ «زبان آموزی چیست؟» داد؟ به نظر من، بله.
اندیشه‌ای متفاوت در پاسخ به پرسشِ «زبان آموزی چیست؟»
من در طول بیش از دو دهه یادگیری و تدریس زبان انگلیسی، مسیر زبان‌آموزی افراد متعددی را از نزدیک مشاهده کرده‌ام.
کسانی که زبان‌آموزی را صفر آغاز کرده‌اند و به سطوح بسیار بالای زبانی رسیده‌اند. و همینطور کسانی که پس از چند سال آموختن، زبان‌آموزی را رها کرده‌اند.
اکنون و بعد از این مشاهدات، تقریبا برای من ابهامی وجود ندارد در این باره که چه تکنیک‌ها و استراتژی‌ها و نگاهی در زبان‌آموزی جواب می‌دهد و کدام موارد نتیجه چندان مثبتی ندارند.
یکی از موارد جالب توجه در بررسیِ زبان‌آموزان موفق، پاسخی است که به این سؤالِ «زبان آموزی چیست؟» می‌دهند:
زبان آموزی به عنوان یک منش و گرایش رفتاری!
شاید برایتان جالب و کمی هم عجیب باشد؛ ولی زبان‌آموزان موفق، فرآیند زبان آموزی را به منش، و گرایش رفتاری یا همان attitude تعبیر می‌کنند. و این گرایش رفتاری، «داشتنِ حسِ کنجکاوی نسبت به زبانِ هدف» است.
در دید این افراد، یادگرفتن زبان صرفا عبور از یک سری مراحل یادگیری قواعد و کلمات و تکنیک‌ها نیست. زبان آموزی در حقیقت کنجکاو بودن درباره یک زبان است.
افراد مختلفی در یک دوره آموزش زبان شرکت می‌کنند. برخی دوره را رها می‌کنند. برخی دوره را به اتمام می‌رسانند ولی در خود تغییر چندانی احساس نمی‌کنند. ولی برخی دیگر پس از پایان دوره حس می‌کنند که سال‌ها مشغول یادگیری بوده‌اند!
تفاوت این افراد در چیست؟
تفاوت اصلی این زبان‌آموزان، در میزان حس کنجکاوی آن‌ها به زبان و رفتارِ برخاسته از این کنجکاوی است. افراد کنجکاو از هیچ جمله‌ای در زبان به سادگی و با بی‌تفاوتی عبور نمی‌کنند. برای این زبان‌آموزان، هر علامت، نکته، واژه، جمله و پارگراف، بهانه‌ای است برای یادگیری.
گاهی ممکن است این افراد، ساعت‌ها زمان خود را با یک متن کوتاه سپری کنند. و از اینکه از یک پارگراف کوتاه توانسته‌اند این همه مطلب بیاموزند لذت می‌برند. این درحالی است که یک زبان‌آموزِ معمولی، اگر بیش از ۵ دقیقه روی یک پارگراف وقت صرف کند، ممکن است احساس کند که از دیگران عقب افتاده و باید سریعا سراغ پاراگراف بعدی برود.
مطابق این تعریف از زبان‌آموزی، شما رفتار آموزشیِ خود را بر اساسِ کنجکاوی تنظیم می‌کنید، نه بر اساسِ حجم سیلابسی که قرار است پاس کنید و نه تعداد دوره‌هایی که دیگران زبان‌آموخته‌اند.
جمع‌بندی
حقیقت این است که تعریفِ گرایش رفتاری در برابر سؤالِ «زبان آموزی چیست؟» تضمین کننده موفقیت شما در دراز مدت است. زیرا همه زبان‌آموزان، کم و بیش بخشی از آموخته‌های خود را فراموش می‌کنند. اما روحیه کنجکاوی و توجه به فرصت‌های یادگیری، تضمین می‌کند که شما همیشه در حال یادگیری مطالب تازه باشید و در نتیجه حجم دانش زبانی شما افت نخواهد کرد. از طرفی با دیدن فرصت‌های مرور، شما آموخته‌های فراموش شده را سریعا بازیابی می‌کنید و به همین ترتیب هر روز بر رشد خود می‌افزایید.