آیا استفاده از دیکشنری انگلیسی به فارسی خطرناک است؟
همه ما زبان‌آموزان، یک روزی زبانِ انگلیسی را از نقطه صفر شروع کرده‌ایم. در این سطح، زبان‌آموز خیلی زود متوجه می‌شود که برای رشد نیاز به مراجعه به یک یا چند فرهنگ لغت یا دیکشنری دارد. اما سؤال مهم این است که کدام دیکشنری برای این مراجعه مناسب است؟ دیکشنری انگلیسی به فارسی و یا دیکشنری‌ها انگلیسی به انگلیسی؟
شروع زبان‌آموزی و سؤالی بسیار مهم
هنگامی که من شروع به یادگیری زبان کردم، در صحبت با چند استاد و مدرس محترم، همگی پیشنهاد کردند که سعی کن تا حد ممکن از دیکشنری انگلیسی به انگلیسی استفاده کنی و به دیکشنری انگلیسی به فارسی نزدیک نشوی.
استدلال اساتید این بود که اگر شما خودت را از همین ابتدا به دیکشنری‌های انگلیسی به انگلیسی عادت بدهی، زبان دوم در ذهن تو تثبیت می‌شود؛ بدون اینکه زبان مادری یعنی فارسی را در ساختار آن دخالت داده باشی.
برای من این موضوع قابل درک بود. و طبیعی است که هر زبان‌آموزی دوست دارد که بتواند از منابع اصلی زبان استفاده کند. اما سؤال این است که بسیاری از زبان‌آموزان در روز اول، همانندِ من، نمی‌توانند حتی ابتدایی‌ترین جمله‌های زبان انگلیسی را هم درک کنند.
درست است که دیکشنری‌های معتبر همانندِ Oxford برای سطوح مقدماتی هم دیکشنری‌هایی را تألیف کرده‌اند، مانندِOxford Elementary Learner’s Dictionary، ولی استفاده از همین کتاب هم نیازمند داشتن حداقلی از مهارت درک مطلب است.
پس در این شرایط آیا بهتر نیست به سراغ دیکشنری‌های انگلیسی به فارسی مانندِ آریانپور و یا آبادیس برویم؟
خطر استفاده از دیکشنری انگلیسی به فارسی
آیا واقعا در استفاده کردن از دیکشنری انگلیسی به فارسی آسیبی وجود دارد؟
پاسخ این است که بله. بی‌دلیل نیست که اساتید زبان، در اولین توصیه خود، شما را به استفاده از دیکشنری انگلیسی به فارسی سفارش نمی‌کنند. خطر استفاده از دیکشنری انگلیسی به فارسی ایجاد یک حلقه زنجیر اضافی در جریان یاد گرفتن معنای یک لغت است.
فرض کنیم شما برای اولین بار می‌خواهید معنای کلمه apple در زبان انگلیسی را یاد بگیرید. وقتی در فارسی من به شما می‌گویم «سیب» شما مفهوم سیب را که یک تصویر ذهنی است مجسم می‌کنید.
در شرایط ایده‌آل، قرار است اگر من به شما بگویم apple شما بدون اینکه به واژه فارسیِ سیب بیاندیشید، مستقیما به همان تصویر ذهنی سیب فکر کنید. استفاده از دیکشنری انگلیسی به فارسی در ذهن شما حلقه‌ای زاید را به این فرایند می‌افزاید. شما ابتدا کلمه apple را می‌بینید، بعد در ذهن خود آن را به واژه فارسیِ سیب ترجمه می‌کنید و سپس به مفهوم آن می‌اندیشید.
در اثر استفاده از این روش، در طولانی مدت، این حلقه اضافی تثبیت می‌شود و زبان‌آموز، هم در شنیدار و هم در صحبت کردن از سطح روانی بسیار فاصله می‌گیرد.
پس جای تعجب نیست که اساتید زبان، شما را تا جای ممکن از به کارگیری دیکشنری انگلیسی به فارسی بر حذر می‌دارند.
جایگاه دیکشنری انگلیسی به فارسی در زبان آموزی
بنابراین استفاده از دیکشنری انگلیسی به فارسی و به طور دقیق‌تر استفاده از هر گونه مترجمی بطور مستقیم، آسیب‌هایی را به همراه دارد. اما آیا این همه ماجرا است؟
در کنار خطر ایجاد شدن ترجمه ذهنی به فارسی خطرات دیگری هم در کمین زبان‌آموزان است. یکی از این خطرات عدم درک دقیق معنای یک واژه است.
گاهی اصرار بیش از حد اساتید و منابع آموزشی روی استفاده از دیکشنری‌های انگلیسی به انگلیسی، مخصوصا از همان روز اول، باعث می‌شود زبان‌آموزان منحصرا از دیکشنری‌های انگلیسی به انگلیسی استفاده کنند. در نتیجه، معنای بسیاری از واژگان را یا بصورت تقریبی و یا اشتباه بیاموزند. آموختن معنای تقریبی و غیردقیق حتی خطرناک‌تر از یادِ گرفتن معنایِ نادرست است. زیرا از آن‌جایی که زبان‌آموز توهمِ درست بودن معنا را دارد در پی اصلاح آن بر نمی‌آید و اصطلاحا این اشتباه فسیل شده و تثبیت می‌گردد.
کدام دیکشنری را انتخاب کنیم؟
من در طول دوران تحصیل و تدریس، زبان‌آموزان متعددی را مشاهده کرده‌ام. و به همین دلیل نتایج تمرین‌های مختلف را توسط زبان‌آموزان از نزدیک دیده‌ام.
با توجه به همه این مشاهدات و نظر به تمامی صحبت‌هایی که تا اینجا کردیم، به نظر من استفاده از دیکشنری انگلیسی به فارسی می‌تواند در مواردی مفید باشد. و نیازی نیست که آنگونه که برخی اساتید در موردش تحریم‌هایی جدی را اعمال می‌کنند با آن برخورد شود. لیکن باید به زبان‌آموز آگاهی کافی در مورد آسیب‌ها و همینطور نحوه صحیح استفاده از این دیکشنری‌ها داده شود.
شما اگر زبان‌آموز سطح مقدماتی هستید، لازم است که حداقل یک دیکشنری انگلیسی به انگلیسی داشته باشید. ولی می‌توانید از دیکشنری انگلیسی به فارسی نیز استفاده کنید. اما سعی کنید به عنوان اولین گزینه به سراغ انگلیسی به فارسی نروید.
ابتدا به دیکشنری انگلیسی به انگلیسی مراجعه کنید. ببینید آیا با تواناییِ فعلی خود، می‌توانید معنای واژه را صد در صد درک کنید؟ آیا کاربردها برایتان مفهوم هستند؟ کلمات هم معنی و اصطلاحا synonymها چطور؟ می‌توانید از آن‌ها کمک بگیرید؟
اگر کلمه حتی درصدی هم برایتان ابهام داشت اشکالی ندارد که به دیکشنری انگلیسی به فارسی مراجعه کنید.
اگر چنین کردید حتما بعد از آشنایی با معنای دقیق واژه تلاش کنید این کلمه انگلیسی را با مفهوم ذهنی آن مستقیما گره بزنید و ترجمه فارسی را حذف کنید. برای این کار، چشمانتان را ببندید؛ مفهوم ذهنی این کلمه را تصور کنید و هم‌زمان واژه انگلیسی را چند بار تکرار کنید. این تکنیک بسیار مفید است و «استفاده از ذهن‌آویز» نامیده می‌شود.
بدین ترتیب شما هم توانسته‌اید از مزایای دیکشنری انگلیسی به فارسی استفاده کنید و هم از آسیب‌های آن خود را حفظ کنید.